Çocuklarda konuşma sesi bozukluğu ve terapi yöntemleri

Konuşma Sesi Bozuklukları (KSB), konuşma seslerini üretmede, algılamada ve/veya dilin kurallarına uygun bir şekilde kullanmada yaşanan güçlükler sonucu konuşmanın anlaşılırlığının etkilenmesidir.

Bu bozukluk, genellikle çocukluk döneminde fark edilir ve zamanında müdahale edilmezse sosyal, akademik ve duygusal sorunlara yol açabilir. Okul öncesi çocukların %10-15’inde, okul çağındaki çocukların %6’sında konuşma sesi bozukluğu görülmektedir. Türkiye’de yapılan araştırmalarda KSB’nin yaygınlık oranı %5.6 olarak bulunmuştur. Bu çocukların 2/3’sinin erkek olduğu bilinmektedir.

Konuşma sesi bozukluğu, genel olarak iki alt kategoriye ayrılır; Artikülasyon Bozukluğu, Fonolojik Bozukluk

1.Artikülasyon Bozukluğu

• Seslerin yanlış üretilmesi ya da doğru sesin yerine başka bir sesin kullanılması durumudur.

• Örneğin, "r" harfi yerine "y" harfinin söylenmesi ("radyo" yerine "yadyo").

• Harflerin eksik ya da hatalı çıkarılması ("kedi" yerine "tedi").

2. Fonolojik Bozukluk

• Seslerin ya da ses gruplarının doğru bir şekilde çıkarılmasına rağmen yanlış bir şekilde düzenlenmesi ya da bazı seslerin sürekli olarak ihmal edilmesi durumudur.

• Örneğin, her "k" sesi olan kelimenin "t" sesiyle söylenmesi ("kalem" yerine "talem").

Çocuklarda konuşma sesi bozuklukları, birçok farklı nedenle ortaya çıkabilir:

Gelişimsel Nedenler: Bazı çocuklar, normal gelişim süreçlerinde geçici ses bozuklukları yaşayabilir. Bu, genellikle yaşa bağlıdır ve zamanla düzelir. Ancak eğer çocuğunuz 4 yaş ve üzerindeyse ve hala bazı sesleri üretmede güçlükler yaşıyorsa, o zaman konuşma sesi bozukluğundan şüphelenebilirsiniz.

Anatomik ve Fiziksel Sebepler: Ağız, çene, diş, dudak yapısındaki doğuştan gelen yapısal problemler veya travmalar (örn: Dudak-Damak Yarıklığı) bazı konuşma seslerini üretmede problem yaşamalarına neden olabilmektedir.

Belirtileri

• Belirli sesleri çıkaramama (örneğin, "s", "z", "r").

• Konuşmanın anlaşılmasında zorluk yaşanması.

• Çocuğun sesleri karıştırması ya da değiştirmesi.

KSB Terapisinde Neler Yapılır?

Bireyin yaşı, anlaşılırlık düzeyi, hata türleri ve örüntüleri, gelişimsel durumu vb. özellikler dikkate alınarak terapi yaklaşımına karar verilir. KSB terapisinde kullanılabilecek yöntemler oldukça çeşitlidir. Terapilerde bireyin hatalı ürettiği ya da hiç üretemediği konuşma sesleri tek tek ele alınabileceği gibi; yaptığı hatalardaki örüntüler dikkate alınarak çalışılacak ses grupları ve hata türleri hedeflenebilir. Bununla birlikte terapilerdeki temel hedef konuşma seslerindeki hataları azaltarak konuşma anlaşılırlığını arttırmak ve bireyin terapilerde doğru olarak üretebildiği konuşma seslerini günlük yaşama aktarmasını sağlamaktır. Eğer çocuğunuzda veya tanıdığınız birinde bu tür bir problem olduğunu düşünüyorsanız, bir dil ve konuşma terapisti ile iletişime geçmek önemlidir. Erken tanı ve düzenli terapi, olumlu sonuçlar için kritik bir rol oynar.

Gelişimsel Dil Bozukluğu (GDB)

Gelişimsel Dil Bozukluğu (GDB), biyomedikal koşullarla açıklanamayan ve ‘dili öğrenme ya da kullanma’ alanlarında ortaya çıkan problemlerle karakterize bir bozukluktur. Dil, insan iletişiminin temelini oluşturur. İletişim kurmak için söyleneni anlama ya da söylemek istediklerimizi bir forma sokabilmeye ihtiyaç duyarız. GDB bu aşamalarda problem yaşamaktadır. GDB’li bireyler yalnızca iletişim becerileri değil aynı zamanda aile ve sosyal yaşamını, akademik becerilerini olumsuz etkilediği, davranışsal ve duygusal problemlere sebep olabildiği bilinmektedir.

Gelişimsel Dil Bozukluğu’nun nedeni nedir?

• GDB'nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte genetik ve nörolojik faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir.

• İşitme kaybı, zekâ geriliği, otizm spektrum bozukluğu gibi diğer durumlarla ilişkilendirilmediği için "birincil" bir dil bozukluğu olarak sınıflandırılır.

Belirtileri

GDB'nin belirtileri çocuğun yaşına göre değişebilir:

1. Erken Çocukluk Dönemi

• Konuşmaya geç başlaması (örneğin, 2 yaşına geldiğinde hâlâ anlamlı kelimeler söyleyememesi).

• Kelime dağarcığının sınırlı olması.

• İki ya da üç kelimelik basit cümleleri kurmada zorlanma.

2. Okul Öncesi Dönem

• Uzun ve karmaşık cümleler kurmada zorluk.

• Kelimeleri yanlış sırada kullanma ya da eksik cümleler kurma.

• Hikâye anlatırken olayları sıralamada zorlanma.

3. Okul Dönemi ve Sonrası

• Dil bilgisi kurallarını öğrenmekte ve kullanmakta güçlük.

• Yeni kelimeleri öğrenmede zorlanma.

• Okuma ve yazma becerilerinde gecikme veya güçlük.

• Sosyal iletişimde yetersizlik, örneğin uygun şekilde konuşmayı başlatamama ya da devam ettirememe.

Değerlendirme

• Çocuğun dil ve konuşma becerileri kapsamlı bir şekilde değerlendirilir.

• İşitme testi, bilişsel değerlendirme ve diğer gelişimsel alanların incelenmesi önemlidir.

• Tanı, genellikle bir dil ve konuşma terapisti tarafından konur.

Gelişimsel Dil Bozukluğu Terapisi Nasıl Gerçekleşir?

GDB için terapi hizmetleri uzman bir DKT tarafından sağlanır. GDB'li çocukların erken tanı ve müdahalesi en ideal olandır, ancak çocuklar hangi yaşta başlarsa başlasın müdahaleye yanıt verebilirler. Müdahale çocuğun yaşı ve ihtiyaçlarına göre şekillenmektedir. Aile ve öğretmen iş birliği, terapinin etkili olmasında büyük önem taşır.

Kekemelik

Kekemelik, konuşma akıcılığını etkileyen bir iletişim bozukluğudur. Kişi konuşurken, seslerin, hecelerin ya da kelimelerin istemsiz olarak tekrarlanması, uzatılması ya da bloklar yaşaması şeklinde kendini gösterir. Bu durum, kişinin konuşma akıcılığını bozar ve iletişim kurarken sıkıntıya yol açabilir.

Kekemelik belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Yaygın belirtiler şunlardır:

• Tekrarlar: Seslerin, hecelerin ya da kelimelerin tekrarlanması (örneğin, "be-be-be-ben gideceğim").

• Uzatmalar: Bir sesin uzatılması (örneğin, "sssana bir şey söyleyeceğim").

• Duraklamalar ve Bloklar: Konuşma sırasında sesin aniden kesilmesi ve devam edememe (örneğin, "......okula gidiyorum").

• Eşlik Eden Davranışlar: Göz kırpma, baş hareketleri, yumruk sıkma gibi fiziksel hareketlerin konuşmayla eşlik etmesi.

• Kaçınma: Zorlanılan kelimelerden kaçınma ya da konuşmaktan çekinme.

Kekemeliğin Türleri

1. Gelişimsel kekemelik

2. Nörojenik kekemelik

3. Psikolojik kekemelik

Nedenleri

Kekemeliğin kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir, ancak aşağıdaki faktörler kekemeliğin gelişiminde rol oynayabilir:

• Genetik: Kekemeliğin aile geçmişinde görülmesi riski artırabilir.

• Nörolojik Faktörler: Beyindeki konuşma ve dil kontrol merkezlerindeki farklılıklar kekemelikle ilişkilendirilebilir.

• Gelişimsel Faktörler: Dil ve konuşma becerilerinin hızlı gelişimi sırasında yaşanan dengesizlikler kekemeliğe neden olabilir.

Tedavi ve Müdahale

Kekemeliğin tedavisi bireysel ihtiyaçlara göre değişir. Konuşma hızını kontrol etme, nefes alma teknikleri ve akıcılığı artırıcı stratejiler üzerinde çalışılır. Kekemeliğe bağlı stres, kaygı ve düşük öz güvenin yönetimi için psikolojik destek sağlanabilir. Bu müdahale sürecinde diğer meslek gruplarından da destek alınabilir.

Kekemelik Hakkında Önemli Notlar

• Kekemelik, bir kişinin zekasını ya da iletişim kurma becerisini etkilemez.

• Çocuğun konuşmasını düzeltmeye çalışmak ya da baskı yapmak, kekemeliği artırabilir.

• Erken müdahale, özellikle çocuklarda, kekemelikle başa çıkmada önemli bir rol oynar.

Eğer siz ya da tanıdığınız bir kişi kekemelik yaşıyorsa, bir dil ve konuşma terapisti ile görüşmek faydalı olacaktır.

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB)

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), sosyal iletişim, davranış ve ilgilerde farklılıklarla karakterize edilen nörogelişimsel bir bozukluktur. OSB, genellikle erken çocukluk döneminde fark edilir ve bireyden bireye büyük farklılıklar gösterebilir. "Spektrum" terimi, otizmin belirtilerinin ve şiddetinin geniş bir yelpazede olabileceğini ifade eder.

Belirtileri

Otizm spektrum bozukluğunun belirtileri, genellikle üç ana alanda toplanır:

1. Sosyal İletişim ve Etkileşimde Güçlük

• Göz teması kurmaktan kaçınma veya sınırlı göz teması.

• İfade ve mimiklerin az kullanılması veya anlaşılmasında zorluk.

• İlişki kurmada ve sürdürmede güçlük (örneğin, yaşıtlarıyla oyun oynamakta zorlanma).

• Sosyal ipuçlarını (jestler, tonlama gibi) anlamakta zorluk.

2. Tekrarlayıcı Davranışlar ve Sınırlı İlgi Alanları

• Tekrarlayıcı hareketler (örneğin, el çırpma, dönme).

• Günlük rutinlerde değişikliklere aşırı tepki verme.

• Sınırlı ve yoğun ilgi alanlarına sahip olma (örneğin, bir konuya aşırı odaklanma).

• Ses, ışık veya dokunma gibi duyusal uyaranlara aşırı duyarlılık ya da düşük tepki verme.

3. Dil ve İletişimde Gecikme veya Farklılık

• Konuşma becerilerinde gecikme veya bazı durumlarda hiç konuşmama.

• Ekolali (duyduğu kelimeleri veya cümleleri aynen tekrar etme).

• İfade edici ve alıcı dil becerilerinde zorluklar.

Otizmin Nedenleri

Otizmin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin birlikte rol oynadığı düşünülmektedir:

• Genetik Faktörler: Ailede otizm öyküsü, riski artırabilir.

• Nörogelişimsel Farklılıklar: Beyindeki bazı yapısal veya işlevsel farklılıklar otizmle ilişkilendirilmektedir.

• Çevresel Faktörler: Hamilelik sırasındaki komplikasyonlar veya çevresel toksinlere maruz kalma gibi faktörler olası risk unsurları arasında yer alır.

Tanı

• OSB, genellikle 18 ay ile 3 yaş arasında fark edilir ve bir uzman tarafından tanı konur.

• Tanıda gözlem, gelişimsel testler ve ebeveyn görüşmeleri kullanılır.

Tedavi ve Müdahale

Otizm spektrum bozukluğunun kesin bir tedavisi yoktur, ancak erken müdahale ve bireye özel eğitim programları ile belirtiler yönetilebilir.

• Davranışsal Terapi: Örneğin, Uygulamalı Davranış Analizi (ABA) yöntemi.

• Dil ve Konuşma Terapisi: Sosyal iletişim becerilerinin geliştirilmesi için çalışılır.

• Duyusal Entegrasyon Terapisi: Duyusal hassasiyetleri yönetmeye yardımcı olur.

• Özel Eğitim: Akademik becerilerin geliştirilmesi için bireyselleştirilmiş eğitim programları sunar.

Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere müdahale ederken birden çok meslek grubu ile iletişim halinde ilerlenmelidir.

Berk Horzum
Dil ve Konuşma Terapisi Dkt.

Doktor Takvimi